Horen, zien en zwijgen. Dit gold vroeger als een levensles. De drie aapjes die deze deugd verbeelden zijn nog steeds op menig vensterbank aan te treffen.

Maar in Eva Menasse’s Dunkelblum zwijgt verliest het zwijgen zijn gouden glans.

Menasse begint haar roman met de zegswijze: “De Oostenrijkers zijn een volk dat vol vertrouwen naar het verleden kijkt.” De toon is gezet.

“In Dunkelblum weten de oorspronkelijke inwoners alles van elkaar, en de paar dingetjes die ze niet weten – die ze er niet zelf bij kunnen verzinnen, maar ook niet domweg kunnen negeren -, die zijn niet onbeduidend, maar spelen een rol van belang: dat wat niet alom bekend is, heerst als een vloek.”

Wat gebeurt er als je in een beerput roert? Dat het stinkt zal niemand verrassen, maar Eva Menasse gaat verder. Ze laat zien hoe betrokkenen de stank ontkennen, waardoor de stank alleen maar penetranter wordt. 

Hoe leef je als gemeenschap verder weet hebbend van een gruwelijk geheim?

Menasse concentreert zich op de diverse ‘waarheden’ vanuit haar veelal ongrijpbare personages, zoals kruidenier Antal Grün, dokter Sterkowitz, burgemeester Koreny, Resi Reschen van hotel Tüffer, boer Faludi, Rehberg, de heimelijk  homoseksuele eigenaar van het reisbureau, de wrede Horka en Alois Ferbenz, Flocke Malnitz, de jonge vrouw die onderzoek doet naar het verleden en plotseling verdwijnt. Hoe reageren ze op omstandigheden en hoe verandert hun denken daarover in loop van de tijd. En ze onderzoekt hoe het zwijgen functioneert.

Het is een weerwar aan personages met evenzoveel stemmen. Menasse laat ons soms  raden naar de tijd die verspringt.

Het vraagt wel wat van de lezer, maar het is de moeite waard, omdat je langzamerhand zicht krijgt op de tol van de collectieve lafheid van de zwijgende meerderheid. Het helpt dat Menasse’s stijl geestig is, ondanks het weerzinwekkende thema.

Dunkelblum is een niet helemaal fictief stadje. Het is de literaire versie van Rechnitz in het uiterste oosten van Oostenrijk, dat tegen het einde van WO II zo’n 200 Hongaarse Joodse dwangarbeiders herbergde.

Naar de lichamen wordt nog steeds gezocht.

Voetnoot:
Menasse’s landgenoot Elfriede Jelinek (Nobelprijs voor Literatuur in 2004) schreef in 2008 het toneelstuk Rechnitz. 

(recensie door Yvonne)

Dunkelblum zwijgt – Eva Menasse – vertaald door Annemarie Vlaming
uitgeverij Atlas Contact – prijs € 24,99