De tolk van Java – A. Birney

Geschiedenis verandert per tijdvak, er komt steeds nieuwe informatie vrij, een vergeten archief wordt ontsloten of er verschijnt opeens een briljant geschreven autobiografische roman over een zoon en zijn Indonesische vader. Plotseling verschuift je perceptie door alle nieuwe kennis en inzichten en is je leven een stuk rijker. Wat zouden we toch moeten zonder zulke grote schrijvers…  
Door de jaren heen heb ik aardig wat boeken gelezen die ieder op eigen wijze een stuk geschiedenis vertelden over Nederlands-Indië, maar nog nooit heb ik zo’n gelaagde roman gelezen als ‘De tolk van Java’. Twee generaties Indonesiërs wier levens verweven zijn met de koloniale bezetter worden op een nuchtere, haast luchtige, moderne wijze beschreven, met het familieverhaal van Arend/Arto Noland die als jonge jongen vecht en tolkt bij de Nederlandse mariniers in de Tweede Wereldoorlog en dat van zijn oudste zoon, de schrijver van dit boek, Alan, die net als zijn zussen en broers in Nederland is geboren.
Ik vind het geweldig hoe je de ingewikkelde situatie van de vele Nederlandse Indiërs leert begrijpen, die, tot de oorlog uitbrak, gewoon samenleefden met alle andere volkeren (7), in het boek rassen genoemd, wat ik niet helemaal kan plaatsen.
Daarnaast is er de eigenaardig gewelddadige cultuur in het ouderlijk huis van Arto, wreedheid is de norm is dit gezin, iedereen, de moeder, de broers en zussen slaan hem van jongs af aan als ze daar reden toe zien, waardoor je kan volgen waarom hij al behoorlijk beschadigd is als hij zich aanmeldt bij het Nederlandse leger, waarin hij zich ontwikkelt als een nietsontziende moordenaar. En deze man, die koningin Wilhelmina vereert als een heilige vorstin, vlucht na de Politionele Acties met een van de laatste boten naar Nederland om daar te trouwen met een eveneens getroubleerde Helmondse penvriendin met wie hij vijf kinderen krijgt.
Het verhaal van dit gezin is wederom zo bizar qua mishandeling en liefdeloosheid, dat je het amper kan geloven dat de kinderen het volhouden, maar het gekke is dat je het leest en het begrijpt.
Aan het eind van het boek roept de moeder van Arto vanuit het rijk waar overledenen heen gaan hem op om zich bij haar te voegen opdat zijn zoon Alan, de schrijver dus, eindelijk rust zal vinden in zijn leven en zal begrijpen dat je het niet in eigen hand hebt hoe je als mens geboren wordt en wat je weg is in het leven. Als Arto daarop sterft komen de woorden van zijn moeder uit, Alan heeft eindelijk geen nachtmerries meer en kan het verleden laten rusten. Ook ik vond dat een mooi einde èn een grote opluchting.  

De tolk van Java – Alfred Birney
uitgeverij De Geus – prijs € 19,99

(recensie door Marlèn)