Kairos – Jenny Erpenbeck

Hoe beschrijf je een allesverterende liefde? Nou, ongeveer zoals Jenny Erpenbeck dat doet in haar nieuwste boek Kairos.

Met intens gevoel voor detail en herhaling schildert ze een liefdesverhaal eerste klas in het Oost-Berlijn van 1986. Hoofdrolspelers zijn de jongvolwassen Katharina (19) en de getrouwde Hans W. (53) die elkaar in de bus tegenkomen en een geheime en onstuimige liefdesrelatie beginnen. Hans is als schrijver onderdeel van de culturele elite en overtuigd partijlid en communist.

Bijzonder is dat de relatie afwisselend vanuit beider perspectieven wordt beschreven. Motieven, gedachten en geheimen worden hiermee aan de lezer duidelijk, die beter wordt ingelicht dan beide hoofdpersonen.

Ongeveer halverwege het boek tekenen de eerste barstjes in de romance zich af. Jaloezie, geheimen, loyaliteitconflicten, angst en twijfel sluipen naar binnen. Met de kans op een spoiler: het liefdesverhaal loopt uit op een dramatische psychologische strijd tussen Hans en Katharina. Het is een understatement om te zeggen dat het tweede deel minder idylle bevat dan het eerste.

Het verval van de relatie loopt parallel aan de grote politieke en maatschappelijke veranderingen in de DDR en de Soviet Unie, die uitmonden in de val van de muur en de opheffing van de DDR. Het risico bestaat dat dit een gekunstelde constructie is, maar nee hoor, Erpenbeck geeft hiermee een mooie gelaagdheid aan het verhaal. En: een boek in Berlijn situeren zonder politiek, kunst, geschiedenis en ideologie is immers moeilijk voorstelbaar.

Erpenbeck schuwt in Kairos het grote gebaar niet en trekt alle registers open. Maar ze overtuigt, want je leeft intens mee, je voelt mee, je kiest partij. En als tegenhanger voor het Grote maakt ze je deelgenoot van het Kleine, want het decor van het verhaal bestaat uit het normale leven in de DDR. Grappig en geruststellend hoeveel alledaagse dingen volstrekt vergelijkbaar waren met ons leven toen, in het westen. Maar ook is het bijzonder om twee hoofdpersonen te zien die het communistische systeem zonder voorbehoud omarmen. Zo komen Hans en Katharina tijdens een romantische reis naar Moskou in 1988 woorden tekort om de zegeningen van het Sovietsysteem te prijzen. Voor ons -nu- lijkt dat iets absurds, maar het geeft een goed inkijkje in de belevingswereld van al die mensen voor wie de ineenstorting van de Soviet-Unie een groot verlies betekende. De gevolgen daarvan zien we in ons huidige tijdsgewricht terug en bepalen nog steeds een groot deel van de politieke en militaire verhoudingen.
Een prachtig, zeer aanbevelenswaardig boek.

tip van Maarten